សម្តេចអគ្គមហាធម្មពោធិសាល ជា ស៊ីម ប្រធានព្រឹទ្ធសភា នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា
សម្តេចអគ្គមហាធម្មពោធិសាល ជា ស៊ីម ប្រធានព្រឹទ្ធសភា នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៩៩ រហូតដល់ ពេលបច្ចុប្បន្ន។សម្តេច គឺជាអ្នកនយោបាយជាន់ខ្ពស់ និងជាប្រធានគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ដែលជាគណបក្សកាន់អំណាចយូរបំផុតនៅប្រទេសកម្ពុជា សម័យបច្ចុប្បន្ន។១.ជីវប្រវត្តិ
–ថ្ងៃខែឆ្នាំកំណើត : ១៥ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៣២។
–ទីកន្លែងកំណើត : នៅស្រុករមាសហែក ខេត្តស្វាយរៀង។
–អាស្រយដ្ឋានបច្ចុប្បន្ន : ភូមិគ្រឹះលេខ២ ផ្លូវលេខ៤៦២ សង្លាត់ទន្លេបាសាក់ ខណ្ឌចំការមន រាជធានីភ្នំពេញ។
–ជីវិតផ្ទាល់ខ្លួន : នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៥៥ លោក ជា ស៊ីម បានរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ជាមួយ លោក ស្រីញ៉ែម សឿន មានកូនចំនួន ៧នាក់(ស្លាប់ម្នាក់)។ក្នុងនោះកូនប្រុសចំនួន៤នាក់ និងកូនស្រីចំនួន៣នាក់។
២.កំរិតវប្បធម៌
–ពុទ្ឋិកមធ្យមសិក្សា និងលាសានយោបាយជាន់ខ្ពស់ បណ្ឌិតកិត្តិយយស ផ្នែកទស្សនៈវិជ្ជា។
៣.សញ្ញាប័ត្រ
–២០/០៣/១៩៩៨ បណ្ឌិតកិត្តិយយស ផ្នែកទស្សនៈវិជ្ជា នៅសលកវិទ្យាល័យកាលីហ្វញ៉ារ សហរដ្ឋអាមេរិក។
–២៧/០៩/២០០៧ បណ្ឌិតកិត្តិយយស ផ្នែកទស្សនវិជ្ជា និង អភិវឍ្ឍន៏ នៅសលកវិទ្យាល័យប៊ុនរ៉ាត់ថានី ព្រះរាជាណា ចក្រថៃ។
–១៥/០២/២០១០ បណ្ឌិតកិត្តិយយស ផ្នែកទស្សនវិជ្ជា និងស្រាវជ្រាវកសិកម្ម នៅសលកវិទ្យាល័យស្រាវជ្រាវ វប្បធម៌ ពិភលោក សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិត្យចិន។
–១៣/០៩/២០១០ បណ្ឌិតកិត្តិយយស ផ្នែកទស្សនវិជ្ជា ផ្នែកជាអ្នកដឹកនាំកិច្ចការ ព្រឹទ្ឋសភា នៅសលកវិទ្យាល័យ ឌីអូជិន សឺមីណឺរី សហរដ្ឋ អាមេរិក។
៤.តំណែងក្នុងព្រឹទ្ឋសភា
–នីតិកាលទី១ ប្រធានព្រឹទ្ឋសភា
–នីតិកាលទី២ ប្រធានព្រឹទ្ឋសភា
៥.អតិតភាពការងារមុនពេលជាប់ជាសមាជិតព្រឹទ្ឋសភា
–១៩៤៧–១៩៥៤ ចូររួមក្នុងចលនាតស៊ូខ្មែរឥស្សរៈ...
*** កំណត់សម្គាល់ ***
ព័ត៍មាននេះ ផ្សព្វផ្សាយ ជាសាធារណៈ នៅ ម៉ោង18:17 ថ្ងៃទី15 ខែ06 ឆ្នាំ2014 ដោយ គេហទំព័រ សារព័ត៌មានខ្មែរ FPM ។ សូមបញ្ចាក់ថា ទិន្នន័យខាងលើ អាចត្រូវបាន កែប្រែរ ឬ លុប ដោយ ម្ចាស់នៃព័ត៍មាន ហើយ Khmer-News.Org មិនមែនជាភាគីគ្រប់គ្រង ឬ ទទូលខុសត្រូវឡើយ។ អំពី បញ្ហាផ្សេងៗ ឬ កំរិតជំនឿទុកចិត្ត នៃ ព័ត៍មាននេះ សូមទាក់ទង ទៅ សារព័ត៌មាន FPM ។
ព័ត៍មាននេះ ផ្សព្វផ្សាយ ជាសាធារណៈ នៅ ម៉ោង18:17 ថ្ងៃទី15 ខែ06 ឆ្នាំ2014 ដោយ គេហទំព័រ សារព័ត៌មានខ្មែរ FPM ។ សូមបញ្ចាក់ថា ទិន្នន័យខាងលើ អាចត្រូវបាន កែប្រែរ ឬ លុប ដោយ ម្ចាស់នៃព័ត៍មាន ហើយ Khmer-News.Org មិនមែនជាភាគីគ្រប់គ្រង ឬ ទទូលខុសត្រូវឡើយ។ អំពី បញ្ហាផ្សេងៗ ឬ កំរិតជំនឿទុកចិត្ត នៃ ព័ត៍មាននេះ សូមទាក់ទង ទៅ សារព័ត៌មាន FPM ។
ទំព័រនេះផ្ទុកនូវអត្ថបទនិងបទសម្ភាសន៍សំខាន់ៗ ទាក់ទងនឹង របបខ្មែរក្រហម។
ចម្លើយសារភាពរបស់ ភោគ ឆាយ ដែលបន្សល់ទុកនៅគុកទួលស្លែង (ភាគ១០៦ច)
2009-02-24
នាទីប្រវត្តិនៃដំណើរទៅកាន់វាលមរណៈសូមលើកយកសេចក្តី រាយការណ៍អំពី ចម្លើយសារភាពរបស់ លោក ភោគ ឆាយ ស្ដីពីសកម្មភាពនិងការទំនាក់ទំនងរបស់លោកជាមួយសកម្មជនកុម្មុយនីស្ត និងជាកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមជាន់ខ្ពស់មួយចំនួន ដូចជា លោក ហ៊ូ យន់, ហ៊ូ នឹម និងអ្នកមួយចំនួនទៀត។ចម្លើយសារភាពរបស់ ភោគ ឆាយ ដែលបន្សល់ទុកនៅគុកទួលស្លែង (ភាគ១០៦ង)
2009-02-17
នាទីប្រវត្តិនៃដំណើរទៅកាន់វាលមរណៈសូមលើកយកសេចក្តី រាយការណ៍អំពីចម្លើយសារភាពរបស់ លោក ភោគ ឆាយ ស្តីពីការចាប់ផ្តើមចូលជាសមាជិកភាពនិងខ្សែរយៈសេ.អ៊ី.អា.នៅឯខេត្ត បាត់ដំបង។ចម្លើយសារភាពរបស់ ភោគ ឆាយ ដែលបន្សល់ទុកនៅគុកទួលស្លែង (ភាគ១០៦ឃ)
2009-02-09
នាទីប្រវត្តិនៃដំណើរទៅកាន់វាលមរណៈសូមលើកយកសេចក្តី រាយការណ៍អំពីចម្លើយសារភាពរបស់លោក ភោគ ឆាយ ស្តីពីសកម្មភាពនិងការចាប់ផ្តើមទំនាក់ទំនងរបស់លោកជាមួយសកម្មជន កុម្មុយនីស្តសំខាន់ៗមួយចំនួន។ចម្លើយសារភាពរបស់ ភោគ ឆាយ ដែលបន្សល់ទុកនៅគុកទួលស្លែង (ភាគ១០៦គ)
2009-02-04
នាទីប្រវត្តិនៃដំណើរទៅកាន់វាលមរណៈសូមលើកយកសេចក្តី រាយការណ៍អំពីចម្លើយសារភាពរបស់លោក ភោគ ឆាយ ស្តីពីប្រវត្តិនិងសកម្មភាពរបស់លោក។ចម្លើយសារភាពរបស់ ភោគ ឆាយ ដែលបន្សល់ទុកនៅគុកទួលស្លែង (ភាគ១០៦ខ)
2009-01-30
នាទីប្រវត្តិនៃដំណើរទៅកាន់វាលមរណៈសូមលើកយកសេចក្តី រាយការណ៍អំពី ចម្លើយសារភាពរបស់កម្មាភិបាលជាន់ខ្ពស់មួយរូប គឺលោក ភោគ ឆាយ។ចម្លើយសារភាពរបស់ ភោគ ឆាយ ដែលបន្សល់ទុកនៅគុកទួលស្លែង (ភាគ១០៦ក)
2009-01-29
នាទីប្រវត្តិនៃដំណើរទៅកាន់វាលមរណៈសូមលើកយកសេចក្តី រាយការណ៍អំពីចម្លើយសារភាពរបស់កម្មាភិបាលជាន់ខ្ពស់មួយរូប គឺលោក ភោគ ឆាយ។ឯកសារអង្វរករបក្សកម្មុយនីស្តរបស់អ្នកស្រី វ៉ា ឡាន (ភាគ១០៥)
2009-01-29
នាទីប្រវត្តិនៃដំណើរទៅកាន់វាលមរណៈសូមលើកយកសេចក្តី រាយការណ៍ស្ដីពីឯកសារអង្វរករបក្សកម្មុយនីស្តរបស់អ្នកស្រី វ៉ា ឡាន ប្រពន្ធរបស់លោក ហ៊ូ នឹម។អាស៊ីសេរីដោយ ៖ នគរវត្ត ថ្ងៃទី 20 មេសា 2011ម៉ោង 18:49:57
សម័យបុរេប្រវត្តិយោងតាមអាយុកាលប្រហែល១ ៧០០ ០០០ឆ្នាំ កន្លងមកហើយ ទើបរាជវង្សស៊ាបានចាប់កំណើតនៅរវាងសតវត្សរ៍ទី២១ មុន គ. ស.។ នៅអំឡុងរជ្ជកាលនេះ មហាវប្បធម៌ និងការរីកលូតលាស់បានបន្តស្នាដៃពីសម័យបុរេប្រវត្តិរបស់ប្រជា ជាតិចិន។
អាយុកាលនៃបុរេប្រវត្តិគេអាចហៅម្យ៉ាងទៀតថាយុគសិលា ដោយសារតែប្រជាជនរស់នៅសម័យនោះបានអភិវឌ្ឍជីវភាពរស់នៅរបស់គេដោយប្រើ ឧបករណ៍ធ្វើអំពីថ្ម។ យោងតាមប្រដាប់ប្រដាផ្សេងៗដែលមនុស្សសម័យនោះបានប្រើប្រាស់បន្ត បន្ទាប់មក ជំនាន់នោះត្រូវបែងចែកជាពីរសម័យកាល៖ យុគថ្មបំបែក (Paleolithic Age) និង យុគថ្មរំលីង (Neolithic Age)។
ជាមួយនឹងការរីកចម្រើននៅយុគថ្មបំបែក និងយុគថ្មរំលីង មហាវប្បធម៌ និងភាពរីកលូតលាស់ បានកកើតនៅក្នុងសម័យកាលទាំងពីរនេះ រួមមាន វប្បធម៌ប៉ាន់ផ (Banpo) និងវប្បធម៌ហ័ងទី (Huangdi) វប្បធម៌យ៉ាងសាវ (Yangsao) និងវប្បធម៌ឡុងសាន (Longshan)។
វប្ប ធម៌ទាំងនេះវាមានតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការជួយបង្កើតកម្លាំង ចិត្តប្រជាជនចិន។ រហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ ប្រជាជនចិនបានធ្វើសក្ការបូជាដល់ ហ័ងទី ហើយមានជំនឿថា ហ័ងទី គឺជាវីរបុព្វបុរសជនជាតិចិនដំបូងគេបង្អស់។ ក្រៅពី ហ័ងទី នៅមានមហាបុរសដទៃទៀត ដែលបានបង្កើតឲ្យមានមហាវិភាគទាននៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រចិនផងដែ រ។ មហាបុរស អ៊ី គឺជាតួយ៉ាងសំខាន់មួយនៅជំនាន់នោះ។ គាត់ត្រូវបានប្រជាជនទទួលស្គាល់ថាជាអ្នកគ្រប់គ្រងគ្រោះទឹក ជំនន់ដ៏អង់អាចក្លាហាន។ ដោយសារមហាវិភាគទានរបស់គាត់ប្រជាជនបានហៅគាត់ថា តាអ៊ី (Da Yu) នៅក្នុងភាសាចិន “តា” មានន័យថាធំ។ នេះគឺជាមហាវីរភាពនៃមហាបុរស ដែលបានសម្ពោធឲ្យមានមហាវប្បធម៌នៃជំនាន់បុរេប្រវត្តិនេះឡើង។ បើប្រៀបធៀបគ្នារវាងយុគថ្មបំបែក យុគថ្មរំលីងគឺជាយុគសម័យមានគុណសម្បត្តិច្រើនជាង។ ប្រជាជនបានចាប់ផ្តើមចេះសាងសង់ផ្ទះ និងធ្វើស្រែចំការដោយសំលៀង ថ្មធ្វើជាឧបករណ៍ប្រើប្រាស់របស់ពួកគេ។ ការរីកចម្រើនយ៉ាងអស្ចារ្យត្រូវបានបង្កើតនៅក្នុងអំឡុងនេះ មិនថាតែជំនាញក្រឡឹង និងឆ្លាក់ ឬក៏បច្ចេកទេសផលិតយានជំនិះ និងឧបករណ៍តន្ត្រីនោះទេ។
វប្ប ធម៌ដ៏ល្បីល្បាញ គឺយ៉ាងសាវ និងឡុងសាន ក៏ឋិតនៅក្នុងសម័យនេះដែរ។ ជីវភាពរស់នៅក្នុងបុរេប្រវត្តិមានភាពលំបាក និងពោរពេញទៅដោយការ ប្រណាំងប្រជែង។ ប្រជាជនរស់នៅប្រមូលផ្តុំគ្នាដើម្បីប្រឆាំងទប់ទល់នឹងលក្ខខណ្ឌ ធម្មជាតិដ៏គួរឲ្យភ័យខ្លាច និងគ្រោះធម្មជាតិគ្រប់ប្រភេទ ប្រមុខអ្នកដឹកនាំត្រូវបានជ្រើសរើសយោងទៅតាមសមត្ថភាពតែមួយគត់ នៅក្នុងប្រព័ន្ធដែលគេហៅថា “ប្រព័ន្ធដាក់រាជ្យឲ្យអ្នកឈ្នះ”។ មានប្រមុខដឹកនាំសំខាន់បីរូបនៅក្នុងសម័យនោះ ដែលរួមមាន ស៊ុន យ៉ាវ និងអ៊ី។ ទី១-ស៊ុន ត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ថាជាប្រមុខដឹកនាំដំបូងគេបំផុតនៅក្នុង សម័យនោះ បន្ទាប់មក ទី២-យ៉ាវ គឺជាជនដែលមានជ័យជម្នះបន្តតំណែងពីនោះ។ ក្រោយមកទៀតទី៣-អ៊ី បានក្លាយជាប្រមុខដឹកនាំវិញម្តង ដោយសារគាត់បានបរិច្ចាគនូវកម្លាំងកាយចិត្ត ដើម្បីគ្រប់គ្រងគ្រោះទឹកជំនន់។ ប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងរបៀបនេះបានបន្តរហូតដល់ឆ្នាំ២០៧០ មុន គ. ស. នៅពេលដែល ប៉យី ត្រូវបានបន្តតំណែងពី អ៊ី។ កូនរបស់ អ៊ី បានសម្លាប់ ប៉យី ចោល ហើយប្រកាសខ្លួនឯងធ្វើជាស្តេច។
ទោះបី ប្រព័ន្ធផ្ទេររាជ្យសម្បត្តិទៅអ្នកផ្សេងបានបញ្ចប់ក៏ដោយ។ រាជវង្សដំបូងគេបំផុតគឺ សន្តតិវង្សស៊ា (Xia) ជារាជវង្សដំបូងគេ ដែលបានបន្តការគ្រប់គ្រងប្រទេសនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រចិនចាប់ពី ពេលនេះតទៅ។
និយាយ អំពីការចម្រើនជឿនលឿននៅក្នុងសម័យបុរេប្រវត្តិ មានរឿងទេវកថា និងរឿងនិទាន មានតួនាទីសំខាន់សម្រាប់ឆ្លុះបញ្ចាំងពីការរីកចម្រើននាសម័យកាលនោះ។ រឿងនិទានដែលទទួលបានការគាំទ្រ និងល្បីជាងគេមានចំណងជើងថា “ការកកើតនៃពិភពលោក” និពន្ធដោយផាន់គូ រឿង “ការកកើតនៃមនុស្សជាតិ” និពន្ធដោយនីវ៉ា និងរឿងនិទាន “តាអ៊ី គ្រប់គ្រងគ្រោះទឹកជំនន់” ។ល។
ប្រែសម្រួលដោយ៖ លី គីមហេង
ដោយ ៖ នគរវត្ត ថ្ងៃទី 27 សីហា 2011ម៉ោង 17:30:18
អ៊ីជាមហាបុរសសម័យបុព្វកាល ប្រជាជនចិនបានស្គាល់ថាជាអ្នកគ្រប់គ្រងទឹកជំនន់។ ដោយសារការលះបង់ដ៏ធំធេងនេះ ប្រជាជនបានប្រសិទ្ធនាមថា តាអ៊ី នៅក្នុងភាសាចិន តា (Da) មានន័យថាធំ។ អ៊ីប្រសូតនៅរវាងឆ្នាំ២២០០-២១០០ មុន គ. ស. មានឈ្មោះពីកំណើតថា ស៊ឺ វិនមីង (Si wenming)។
រឿងនិទានមហាបុរសអ៊ី កើតឡើងនៅសម័យរាជវង្សស៊ា (Xia Dynasty) គឺ ជារឿងនិទានស្តីពីការគ្រប់គ្រងប្រទេសចិនសម័យបុរាណ មានភាពល្បីល្បាញដែលនាំឲ្យគេស្គាល់មហាបុរសអ៊ីគ្រប់គ្រងទឹកជំ នន់។ ជាការពិត អ៊ីជាស្តេចមួយអង្គមានកិត្តិនាមល្បីល្បាញក្នុងចំណោមស្តេចទាំង បី (ស្តេចឋានសួគ៌ហ្វ៊ូស៊ី ស្ដេចលោកិយនីវ៉ា និងស្ដេចមនុស្សសឹនណុង ) និងអធិរាជទាំងប្រាំ (ហ័ងទី ជ័នស៊ី ឃូ យ៉ាវ និងស៊ុន ) អ៊ីជាស្ថានិកនៃរាជវង្សស៊ា ដំបូងនៅប្រទេសចិន ព្រះអង្គគ្រប់គ្រងប្រទេសដោយប្រកាន់ ខ្ជាប់នូវគោលការណ៍យុត្តិធម៌។ ហើយអ៊ីត្រូវប្រជាជនចងចាំយ៉ាងច្បាស់ថាជាបរមគ្រូដែលបាន បង្រៀនប្រជាជនចិនឲ្យចេះបច្ចេកទេសគ្រប់គ្រងទឹកជំនន់ ដោយរំលស់ទឹកចូលក្នុងទន្លេ ព្រែក និងបឹង ក្រោយមកអ៊ីបានបង្កើតក្រុងថ្មីមួយឈ្មោះយ៉ាង (Yangcheng)។
មាន កំណត់ត្រាមួយចំនួននិយាយពីសម័យកាលគ្រប់គ្រងប្រទេសចិនក្នុង រជ្ជកាលអ៊ី។ ដោយសារតែមានប្រភពព័ត៌មានច្រើនអំពីខ្សែជីវិត និងរាជ្យរបស់អ៊ី ដែលប្រមូលបានមកពីការនិទានតគ្នាពីជំនាន់មួយទៅជំនាន់មួយ ហើយធ្វើឲ្យរឿងនេះរីកសាយទៅគ្រប់តំបន់ក្នុងប្រទេសចិន មានរឿងខ្លះប្រមូលបានមកពីលោក ស៊ឺម៉ា ឈាន (Sima Qian ១៤៥-៩០ មុន គ. ស.) ជា ប្រវត្តិវិទូដ៏ល្បីនៅសម័យរាជវង្សហាន។ អ៊ី និងទីប្រឹក្សាជំនិត ត្រូវលោកខុងជឺ និងសាស្ត្រាចារ្យចិនច្រៀងសរសើរពីគុណធម៌ និងសីលធម៌របស់ពួកគាត់។ អ៊ីជាស្តេចមួយអង្គក្នុងចំណោមស្ដេចសម័យបុរាណ ដែលទទួលបានកិត្តិយសបច្ឆាមរណនាមថា “មហាបុរសអ៊ី”។
យោងតាមរាជពង្សសាវតារចិនរបស់លោក ស៊ឺម៉ា ឈាន ថាស្ដេចហ័ងទីជាបុត្រាម្ចាស់កុលសម្ព័ន្ធសាវទៀន (Shaodian)។ ហ័ងទី (២៦៩៧-២៥៩៧ មុន គ. ស.) មានបុត្រា២៥អង្គ ក្នុងនោះមានបុត្រា១៤អង្គ បានដាក់នាមត្រកូល និងបង្កើតកុលសម្ព័ន្ធដោយខ្លួនឯង បុត្រាមួយអង្គព្រះនាមឆាងយី មានបុត្រាព្រះនាម កាវយ៉ាង ពេលសោយរាជ្យមាននាមថាស្ដេចជ័នស៊ី (២៥១៤-២៤៣៧ មុន គ. ស.) ហើយស្ដេចជ័នស៊ីមានចៅមួយអង្គជាមហាបុរសអ៊ី ដែលជាស្ថាបនិកដំបូងនៃរាជវង្សស៊ា (២២០៤-២១៩៥ មុន គ. ស.)។ ប៉ុន្តែ លោកប៉ាន់គូ (គ. ស. ៣២-៩២) ជាប្រវត្តិវិទូ និងកវីដ៏ល្បីល្បាញនៅចុងសម័យរាជវង្សហានខាងកើត បានបដិសេធអំពីគម្លាតជំនាន់រវាងស្ដេចជ័នស៊ី និងអ៊ី ដោយពោល ថា គុនត្រូវជាចៅជំនាន់ទី៥នៃស្ដេចជ័នស៊ី ហើយអ៊ី គួរតែជាចៅទួតជំនាន់ទី៦នៃស្ដេចជ័នស៊ី។ រីឯរាជពង្សសាវតារចិនបុរាណសរសេរថា អ៊ីជាចៅជំនាន់ទី៨ នៃស្តេចហ័ងទី ឪពុករបស់អ៊ី នាមគុន ត្រូវជាចៅជំនាន់ទី៥នៃស្តេចជ័នស៊ី ឪពុកជ័នស៊ី នាមឆាងយី ហើយឆាងយីត្រូវជាបុត្រាទី២ នៃស្ដេចហ័ងទី។ អ៊ីកើតនៅភ្នំវិន សព្វថ្ងៃហៅស្រុកប៉ីឈ័ន (Beichuan) ខេត្ត ស៊ីឈ័ន ប៉ុន្តែមានការអះអាងខ្លះទៀតថា អ៊ីកើតនៅស្រុកស៊ឺហ្វាង ទៅវិញ។ មាតារបស់អ៊ី នាមនីចឺ ឬនីស៊ី ជាស្ត្រីម្នាក់រស់នៅក្នុងកុលសម្ព័ន្ធយ៉ូវស៊ីន។
កាល ពីកុមារ ឪពុករបស់អ៊ីបានជម្លៀសប្រជាជនពីភាគខាងកើតទៅតំបន់ភូមិភាគក ណ្ដាល។ ក្រោយមកស្តេចយ៉ាវបានប្រទានឲ្យគុនជាព្រះអង្គម្ចាស់គ្រប់គ្រង សាមន្តរដ្ឋឆុង (Chong) ហើយ គេដឹងថានគរចំណុះមួយនោះ ឋិតនៅកណ្ដាលតំបន់ភ្នំសុង។ ទោះបីគេជឿថា អ៊ីធំពេញវ័យនៅតំបន់ជម្រាលភ្នំសុង ភាគខាងត្បូងទន្លេលឿងក៏ដោយ ក្រោយមកគាត់បានរៀបការជាមួយនារីមកពីតំបន់ភ្នំធូ ដែលគេសម្គាល់ថាជាតំបន់ភ្នំធូសានស៊ឺ ហើយមានបុត្រាឈ្មោះឈី បន្ទាប់មកគាត់បាននាំគ្រួសារទៅរស់នៅតំបន់ភ្នំសុង។
នៅរជ្ជកាលស្ដេចយ៉ាវ តំបន់ភូមិភាគកណ្ដាលទាំងមូលទទួលរងគ្រោះញាំញីដោយទឹក ជំនន់ជាញឹកញាប់ ដែលអាក់ខានទៅដល់ការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គម។ ឪពុកអ៊ីឈ្មោះគុនបានទទួលបន្ទុករៀបចំប្រព័ន្ធដើម្បីគ្រប់គ្រងទឹក ជំនន់។ គាត់បានចំណាយពេល៩ឆ្នាំ ដើម្បីជីកដីសាងសង់ទំនប់តាមបណ្ដោយមាត់ទន្លេ ប៉ុន្តែផែនការនេះមិនបានជោគជ័យទេ។ ដល់ពេលធំពេញវ័យ អ៊ីបានបន្តការងារពីឪពុក និងធ្វើការសិក្សាពីប្រព័ន្ធទន្លេយ៉ាងល្អិតល្អន់ ហើយព្យាយាមឈ្វេងយល់ហេតុអ្វីបានជាឪពុករបស់លោកខំប្រឹងប្រែង ប៉ុណ្ណឹងហើយនៅតែបរាជ័យទៀត។
តាមរឿងនិទានបុរាណចិនស្តីពីមហាទឹកជំនន់ ឪពុករបស់អ៊ីឈ្មោះគុន (Gun) ត្រូវតែងតាំងដោយស្ដេចយ៉ាវ (Yao) ដើម្បីទប់ ស្កាត់ទឹកជំនន់។ គុនប្រើរយៈពេល៩ឆ្នាំ ដើម្បីជីកដីសង់ទំនប់ព័ទ្ធជុំវិញក្រុង ដែលសង្ឃឹមថាអាចទប់ស្កាត់ទឹកជំនន់។ ប៉ុន្តែទំនប់ធ្វើអំពីដីនេះមិនមែនជាគម្រោងឋិតថេរយូរអង្វែងឡើយ នៅកំលុងមានទឹកជំនន់ធ្ងន់ធ្ងរបុកមក ទំនប់ធ្វើពីដីបានបាក់នៅគ្រប់កន្លែង ហើយគម្រោងការទប់ស្កាត់ទឹកជំនន់ត្រូវបរាជ័យប្រកបដោយភាពកំសត់ទុគ៌តបំផុត។ ស្តេចស៊ុន (Shun) ដែលសោយ រាជ្យបន្ទាប់ពីព្រះបិតាក្មេកយ៉ាវចូលទិវង្គត បានប្រហារជីវិតគុនក្រោយពេលបរាជ័យ។ ដើម្បីគោរពទៅដល់ស្តេចយ៉ាវទ្រង់ជាអ្នកបង្កើតច្បាប់ ព្រះរាជាស៊ុនបានតែងតាំងអ៊ីស្នងតំណែងពីឪពុកដែលបានប្រឹងប្រែង ទប់ស្កាត់ទឹកជំនន់នាពេលកន្លងមក។ ផ្តើមចេញពីការដកពិសោធជាមួយឪពុករបស់ខ្លួន ជំនួសឲ្យការសាងសង់ទំនប់ដីច្រើនកន្លែង គាត់បានឈ្វេងយល់រកឃើញមធ្យោបាយពីការទប់ស្កាត់ទៅជាការរំលស់ទឹក ដោយជី កព្រែក ស្តារប្រព័ន្ធផ្លូវទឹក ដើម្បីសម្រួលចរន្តទឹកហូរខ្លាំង និងរំលស់ទឹកបញ្ចូលដីស្រែចំការឆ្ងាយៗបានទៀតផង។
អ៊ីបានចំណាយពេល១៣ឆ្នាំប្រយុទ្ធនឹងរលកទឹកជំនន់ដោយមាន ជំនួយពីពលករចំនួនជាង២០០០០នាក់។ មានរឿងនិទានប្រឌិតមួយបកស្រាយអំពីជីវិតរបស់គាត់ កត់ត្រាទុកនៅក្នុងសៀវភៅស៊ឺយីជី (Shi Yi Ji) និពន្ធដោយលោកវ័ងជា ជាតាបសលទ្ធិតាវ និងជាអ្នកប្រាជ្ញនៅគ្រិស្តសករាជទី៤ សរសេរថាអ៊ីបានជោគជ័យលើការងារដោយមាន ជំនួយពីនាគលឿង និងអណ្តើកខ្មៅ។ មានរឿងនិទានប្រជាប្រិយមួយទៀតថា អ៊ីបានបង្កើតផ្លូវទឹកបីខ្សែធំៗកាត់តាមជ្រលងភ្នំខេត្តហឺណាន ភាគខាងលិច ខាងកើតជាប់នឹងក្រុងឡយ៉ាង អាគ្នេយ៍ជាប់នឹងក្រុងណានយ៉ាង ខាងលិចជាប់នឹងខេត្តសាអានស៊ី និងខាងជើងជាប់នឹងខេត្តសានស៊ី។ ច្រកទាំងបីនេះហៅថា សានមិនស៊ា (Sanmenxia) ដោយកាប់ចំនួន៣ពូថៅទេព កាប់លើកទី១ហៅថា “ច្រកមនុស្ស” លើកទី២ហៅថា “ច្រកអាទិទេព” លើកទី៣ហៅថា “ច្រកខ្មោច”។
ចំណង ជើងរឿងនិទាន “អ៊ីឆ្លងកាត់មុខផ្ទះគាត់បីដង” នេះជាការនិទានរឿងដើម្បីឧទ្ទិសដល់មហាបុរសអ៊ី។ រឿងនេះបានពិណ៌នាពីវីរភាពរបស់អ៊ីទទួលភារកិច្ចគ្រប់គ្រង គ្រោះទឹកជំនន់ ក្រោយពេលគាត់ទើបតែរៀបការបាន៥ថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ។ ក្រោយមកគាត់ក៏បានលាភរិយា ដោយនិយាយ ថា មិនដឹងជាពេលណាបងនឹងត្រឡប់មកវិញទេ។ ភរិយារបស់គាត់បានសួរគាត់ថា ពេលដែលកូនយើងកើតមកដាក់ឈ្មោះអីឲ្យវា។ គាត់បានឆ្លើយតបមកវិញថា ឈី (Qi) តួ អក្សរនេះនៅក្នុងភាសាចិនបុរាណមានន័យថា ប្រាំថ្ងៃ។ ក្នុងរយៈពេល១៣ឆ្នាំនៃការងារគ្រប់គ្រងគ្រោះទឹកជំនន់ អ៊ីបានដើរកាត់មុខផ្ទះរបស់គ្រួសារគាត់តែបីដងគត់។ លើកទី១ គាត់ដើរឆ្លងកាត់មុខផ្ទះដោយបានឮថា ភរិយារបស់គាត់ក៏បានចូលរួមជាមួយពលករទប់ស្កាត់ទឹកជំនន់ដែរ។ លើកទី២ ពេលដើរកាត់ឃើញភរិយារបស់គាត់កាន់ដៃកូនប្រុស បង្រៀនដើរតេះតះជាលើកដំបូង។ លើកទី៣ ពេលកូនរបស់គាត់ចេះលើកដៃជម្រាបសួរឪពុក ហើយបានសូមឲ្យពុកចូលទៅខាងក្នុងផ្ទះសម្រាកសិនទៅ។ រាល់លើករាល់ពេល អ៊ីបានបដិសេធមិនចូលក្នុងផ្ទះទេ ដោយនិ យាយថា ទឹកជំនន់អាចនឹងត្រឡប់មកវិញគ្រប់ពេលវេលា បំផ្លាញផ្ទះសំបែងប្រជាជនយើង ដូច្នេះគាត់មិនអាចសម្រាកនៅក្នុងផ្ទះរបស់ខ្លួនឯងបានទេ បីដងមកហើយ អ៊ីតែងតែបដិសេធមិនចូលក្នុងផ្ទះ រហូតកូនប្រុសអ៊ីមានអាយុជាង១០ឆ្នាំ។
រឿង និទានបែបប្រពៃណីខ្លះថា អ៊ីបានធ្វើពលិកម្មខ្លួនប្រាណដើម្បីគ្រប់គ្រងទឹកជំនន់។ តួយ៉ាង ដៃជើងរបស់អ៊ីគ្របដណ្ដប់ដោយស្បែកក្រិនយ៉ាងក្រាស់ដោយសារ ពលកម្ម។ ហើយមានរឿងនិទានប្រជាប្រិយមួយថា ពេលអ៊ីទទួលភារកិច្ចទប់ស្កាត់ទឹកជំនន់ អ៊ីទើបតែរៀបការបាន៤ថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ។ ដោយសារសេចក្តីក្លាហានចំពោះវិស្វកម្មដ៏មហិមានេះ ប្រជាជនបានចងចាំទុក អ៊ីជាគំរូនៃការព្យាយាមខ្ជាប់ខ្ជួនឥតងាករេ ហើយប្តេជ្ញាយ៉ាងមុតមាំ និងស្ម័គ្របូជាជីវិតដើម្បីបម្រើប្រជាជនអស់ពីកាយចិត្ត។
រឿង និទានទាំងនេះមានបំណងតែមួយដើម្បីឧទ្ទិសទៅដល់មហាបុរសអ៊ី។ ថ្វីបើគាត់បានដើរកាត់មុខផ្ទះរបស់ខ្លួនបីដងក្នុងអំឡុងការងារ រយៈពេល១៣ឆ្នាំក៏ដោយ គាត់មិនដែលបានចូលសួរសុខទុក្ខគ្រួសាររបស់គាត់ម្ដងណាឡើយ ដោយហេតុ គាត់គិតថាការជួបជុំគ្រួសារជារឿងបុគ្គល អាចធ្វើឲ្យស្មារតីគាត់មិនរឹងមាំ បាត់បង់ភាពម្ចាស់ការ ធ្វើឲ្យខូចប្រយោជន៍សាធារណៈ។
ដោយមានការចូលរួមពីហូវជី (Houji) សាស្ត្រាចារ្យជំនាញផ្នែកទេវកសិកម្ម ហើយមានមនុស្សតិចតួចណាស់ដែលដឹងច្បាស់ពីរឿងរ៉ាវអ៊ីទទួលជោគជ័យដោយបង្កើត ប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងទឹកជំនន់ដ៏មានសារៈសំខាន់ ដែលនាំទៅដល់ការចាប់ផ្ដើមធ្វើឲ្យប្រទេសចិនរីកចម្រើនក្នុងភូមិភាគ កណ្ដាល។ ផ្ទុយពីការរាំងខ្ទប់ទឹកទន្លេហូរខ្លាំង អ៊ីបានជីកប្រព័ន្ធបង្ហូរទឹកចូលស្រែ ដែលធ្វើឲ្យទឹកជំនន់នៅវាលទំនាបមានសភាពធូរស្រាល រួមទាំងការខំប្រឹងប្រែងស្តារបាតទន្លេ។ អ៊ីជាវីរជនដែលបានហូបចុក និងស្នាក់នៅជាមួយពលករសាមញ្ញរាប់ម៉ឺននាក់ ហើយបានចំណាយពេលវេលាផ្ទាល់ខ្លួនយ៉ាងច្រើនជួយពលករក្នុងការស្តា រភក់ពីបាតទន្លេអស់រយៈពេល១៣ឆ្នាំ ទើបផែនការបានបញ្ចប់។ ការស្តារបាតទន្លេ ប្រឡាយ និងជីកព្រែកបញ្ចូលទឹកក្នុងស្រែបានទទួលជោគជ័យ ហើយបន្ទាប់មកបានធ្វើឲ្យវប្បធម៌ចិនបុរាណចម្រើនលូតលាស់តាមប ណ្ដោយទន្លេលឿង ទន្លេវួយ និងតាមផ្លូវទឹកនានាក្នុងទឹកដីភូមិភាគកណ្ដាល។ បន្ទាប់ពីផែនការនេះទទួលជោគជ័យ អ៊ីត្រូវប្រជាពលរដ្ឋចិនទទួលស្គាល់ជាវីរបុរសនៅក្នុងប្រវត្តិសា ស្ត្រចិន ហើយនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រចិនគេសរសេរថា “មហាបុរសអ៊ីគ្រប់គ្រងទឹកជំនន់” ជាពិសេសនៅតំបន់ភ្នំឡុងមឹន តាមបណ្ដោយទន្លេលឿង មានផ្លូវទឹកជាច្រើនដែលស្តុបទឹកពីការហូរជន់លិចភូមិភាគ កណ្ដាល បង្វែរហូរចូលសមុទ្រ។ អ៊ីបានដឹកនាំពលករជាច្រើនម៉ឺននាក់ដើម្បីជីកច្រកបង្ហូរទឹកនេះ ដែលពលរដ្ឋដាក់ឈ្មោះថា “ផ្លូវទឹកមហាបុរសអ៊ី”។
ក្រោយពីគ្រប់គ្រងគ្រោះទឹកជំនន់បានទទួលជោគជ័យ តាអ៊ីបានដឹកនាំប្រជាជនដើម្បីអភិវឌ្ឍនវិស័យកសិកម្មដោយការ ប្រើប្រាស់ទឹក និងដី។ គាត់បានអនុញ្ញាតកូនប្រុសរបស់គាត់បង្រៀនប្រជាជនអំពីវិធីដើម្បី ដាំដុះដំណាំស្រូវ និងដំណាំកសិផលផ្សេងទៀត ហើយតាអ៊ីបានណែនាំប្រជាជនឲ្យចេះបង្កាត់ពូជត្រី ទា និងក្ងាន។ ក្រោមការជួយជ្រោមជ្រែងរបស់អ៊ី ប្រជាជនរស់នៅក្នុងសុខសន្តិភាព។
ស្ដេចស៊ុន បានកោតសរសើរដល់ការងារវិស្វកម្មរបស់អ៊ី និងការយកចិត្តទុកដាក់ ធ្វើឲ្យព្រះអង្គប្រគល់រាជ្យបល្ល័ង្កឲ្យអ៊ី ជំនួសការប្រគល់ឲ្យបុត្រារបស់ទ្រង់។ ពីដំបូងអ៊ីបានបដិសេធមិនព្រមទទួលយករាជបល្ល័ង្កទេ ប៉ុន្តែដោយសារមានប្រជាប្រិយភាព និងការគាំទ្រពីគ្រប់ម្ចាស់សម្ព័ន្ធ ព្រមទាំងប្រធានក្រុម ទើបគាត់យល់ព្រមទទួលរាជបល្ល័ង្កជាអធិរាជថ្មី ក្នុងជន្មាយុ៥៣ឆ្នាំ។ អ៊ីបានកសាងរាជធានីអានយី (Anyi) ដែល គេរកឃើញសំណង់បាក់បែកនៅសល់ពីរាជវង្សស៊ាភាគខាងត្បូងខេត្ត សានស៊ី ហើយបានរកឃើញសម័យកាលថ្មីមួយដែលគេហៅថា រាជវង្សស៊ា ដែលប្រវត្តិវិទូសន្មតថាជារាជវង្សដំបូងគេនៃប្រវត្តិសាស្ត្រចិន។
អ្វី ទៅដែលធ្វើឲ្យអ៊ីក្លាយជាវីរបុរសដ៏អស្ចារ្យក្រោយពេលរៀបការ ៥ថ្ងៃ គាត់បានចាកចេញពីផ្ទះដើម្បីគ្រប់គ្រងគ្រោះទឹកជំនន់។ ក្នុងរយៈពេល១៣ឆ្នាំ អ៊ីមិនដែលបានចូលស្នាក់នៅក្នុងផ្ទះរបស់ខ្លួនឡើយ ទោះបីជាបានដើរកាត់មុខផ្ទះបីលើកក៏ដោយ។ ថ្វីបើកូនប្រុសរបស់គាត់កើតនៅក្នុងកំលុងពេលនេះ គាត់ក៏មិនវិលមកផ្ទះដែរ។ តាំងពីពេលនោះប្រជាជនបានសម្រេចជ្រើសរើសអ្នកមានសមត្ថភាពមក គ្រប់គ្រងពួកគេ អ៊ីបានទទួលការគាំទ្រពីមហាជន និងស្តេចស៊ុន លើកគាត់ឲ្យឡើងសោយរាជ្យនៅឆ្នាំ២០៧០ មុន គ. ស. អ៊ីបានបង្កើតរាជវង្សស៊ា មានអាយុកាលប្រហែលពីសតវត្សទី២១-១៦ មុន គ. ស. ដែល មានរាជធានីឈ្មោះយ៉ាង ក្នុងស្រុកតឹងហ្វឹង ខេត្តហឺណាន។ នេះជាការបើកទំព័រសករាជថ្មីនៃប្រវត្តិសាស្ត្រចិន។
មហា បុរសអ៊ី មិនត្រឹមតែទទួលបានការកោតសរសើរពីការប្រឹងប្រែងឥតងាករេដើម្បី ទប់ស្កាត់គ្រោះធម្មជាតិ ថែមទាំងធ្វើការងារមិនដែលគិតពីផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនជាងការ ជួយស្រោចស្រង់ប្រជាជនឡើយ។ កិច្ចការគ្រប់គ្រងទឹកជំនន់របស់អ៊ី ធ្វើឲ្យគាត់មានភាពស្និទ្ធស្នាលរាក់ទាក់ពីប្រជាជន និងមន្ត្រីគ្រប់តំបន់ បន្ទាប់មកនៅទូទាំងប្រទេសចិនទាំងមូល។
យោងតាមសៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រ អ៊ីបានបែងចែកអាណាចក្រចិនជា៩ខេត្តធំៗរួមមាន៖ ជី ចូវ យានចូវ ឈីងចូវ ស៊ីចូវ យ៉ាងចូវ ជីងចូវ អ៊ីចូវ លាំងចូវ និងយ៉ុងចូវ។ តាមគម្ពីរសាសនាបុរាណ (Zhou li) មិនមានខេត្តស៊ីចូវ និងលាំងចូវ ទេ បែរជាមានខេត្តយ៉ូវចូវ និងពីងចូវ ប៉ុន្តែបើតាមគម្ពីរ អឺយ៉ា (Er ya) ជាវចនាធិប្បាយដ៏កម្រ ដែលនៅមានសេសសល់ រកឃើញដោយលោក ប៊ែណាត កាល់គ្រីន ជនជាតិស៊ុយអែត (Bernhard Karlgren 1931: 49) បានសន្និដ្ឋានថា ពាក្យនៅក្នុងសទ្ទានុក្រមភាគច្រើនកើតក្នុងសតវត្សទី៣ មុន គ. ស. សរសេរថាមិនមានខេត្តឈីងចូវ និងលាំងចូវទេ តែជំនួសដោយខេត្ត យ៉ូវចូវ និងយីងចូវ ទៅវិញ។ ទោះជាយ៉ាងណា មានការបែងចែកខេត្តទាំងអស់ចំនួន៩។ មានខេត្តមួយដែលបានរកឃើញលោហធាតុ ហើយព្រះអង្គបានផលិតឆ្នាំងលោហៈជើងបី (Nine Tripod Cauldrons)។
បើតាម កំណត់ត្រាបន្ទះឫស្សី ក្នុងឆ្នាំទី២នៃរជ្ជកាលរបស់អ៊ី មហាឧបរាជនៃព្រះរាជាស៊ុនបានស្លាប់។ ហើយនៅឆ្នាំទី៥ ព្រះអង្គបានកោះប្រជុំលើកទីមួយរវាងមេដឹកនាំគ្រប់នគរនៅភ្នំធូ សាន (Tushan)។ នៅឆ្នាំទី៨ ព្រះអង្គបានកោះប្រជុំជាលើកទីពីរនៅភ្នំក្វាយជី (Kuaiji) ដើម្បី រៀបចំពង្រឹងអំណាចរាជ្យបល្ល័ង្កព្រះអង្គឡើងវិញ ព្រះអង្គបានសម្លាប់មេដឹកនាំភាគខាងជើងម្នាក់ឈ្មោះហ្វាងហ្វឹង (Fangfeng)។ អ៊ីជាព្រះមហាក្សត្រចិនតែមួយអង្គគត់ទទួលបានមហាកិត្តិយសថ្លៃ ថ្លា និងក្រោយពីសោយទិវង្គតទៅ ព្រះអង្គទទួលបច្ឆាមរណនាមថា “មហាបុរសអ៊ី”។ កំណត់ត្រានោះបន្តថា អ៊ីគ្រប់គ្រងរាជ្យបល្ល័ង្កអស់រយៈពេល៤៥ឆ្នាំ ក្នុងអំឡុងរាជវង្សស៊ា បើតាមលោក យៀក ជាស៊ូ បញ្ជាក់ថា អ៊ីស្លាប់ដោយជំងឺចាស់ជរា នៅតំបន់ភ្នំក្វាយជី នៅភាគខាងត្បូងខេត្តសាវស៊ីង (Shaoxing) សព្វ ថ្ងៃ។ បើសិនលោកអ្នកធ្វើដំណើរទេសចរនៅភាគខាងកើតព្រំប្រទល់អាណាចក្រចិន និងកន្លែងបញ្ចុះសពអ៊ី យើងអាចមើលឃើញមហាចេតិយអ៊ី ដែលបានសង់ដំបូងនៅគ្រិស្តសករាជទី៦ ក្នុងរាជវង្សសុងភាគខាងត្បូង ដើម្បីរំឭកដល់មហាកិត្តិយសអ៊ី។ មហាចេតិយនេះមានចម្ងាយ៤គីឡូម៉ែត្រភាគអាគ្នេយ៍ក្រុងសាវស៊ីង។ សំណង់ជាច្រើនត្រូវសាងសង់ឡើងវិញជាច្រើនដងនៅសម័យក្រោយៗមក។ ចំណុចសំខាន់បីផ្នែកនៃមហាចេតិយដូចជា ផ្នូរមហាបុរសអ៊ី ប្រាសាទមហាបុរសអ៊ី និងវិមានរំឭកអនុស្សាវរីយអ៊ី។ មានរូបសំណាកជាច្រើន ដែលគេមើលឃើញពីការព្យាយាមរបស់អ៊ីតាំងពីសម័យបុរាណ។ មានអធិរាជជាច្រើនអង្គបានបន្តការគ្រប់គ្រងតាមរបបរាជានិយមបែប នេះដើម្បីធ្វើពិធីប្រារព្ធបូជាដល់កិត្តិយសមហាបុរសអ៊ី ជាពិសេសគឺ អធិរាជឈីនស៊ឺហ័ង៕
ប្រែសម្រួលដោយ៖ លី គីមហេង
ដោយ ៖ នគរវត្ត ថ្ងៃទី 27 សីហា 2011ម៉ោង 17:20:42
វប្បធម៌ឡុងសានមានអាយុកាលប្រហែល២៩០០ ទៅ ២១០០ឆ្នាំ មុន គ. ស. វប្បធម៌នេះកើតនៅចុងសម័យយុគថ្មរំលីង ដែលរកឃើញនៅទីក្រុងចាស់មួយឈ្មោះថាឡុងសាន បច្ចុប្បន្នឋិតនៅក្រុងចាំងឈីវ (Zhangqiu) ក្នុងខេត្តសាងតុង (Shangdong)។ ឥទ្ធិពលវប្បធម៌នេះបានរីករាលដាលដល់ភូមិភាគកណ្ដាល និងតំបន់ខាងត្បូងតាមជ្រលងទន្លេលឿង រហូតទៅដល់ខេត្តសាងតុង ហឺណាន សាអានស៊ី និងសានស៊ី។ ឧបករណ៍សម័យឡុងសាន បានបង្ហាញឲ្យឃើញលក្ខណៈពិសេសមនុស្សសម័យនោះចេះច្នៃវត្ថុប្រើ ប្រាស់ពីថ្ម និងលោហៈធាតុ។
បើ យើងប្រៀបធៀបទៅនឹងវប្បធម៌យ៉ាងសាវ អំពីបចេ្ចកទេសដាំដុះក្នុងវិស័យកសិកម្ម និងការចិញ្ចឹមសត្វ វប្បធម៌ឡុងសានមានការលូតលាស់ខ្លាំងជាងវប្បធម៌នោះ។ កសិករនៅក្នុងសម័យឡុងសាននិយមធ្វើដំណាំស្រូវមីយេ សំខាន់ជាងគេ ចេះចិញ្ចឹមជ្រូក ឆ្កែ ចៀម និងគោក្របី។ ពួកគេចេះច្នៃឧបករណ៍សំខាន់ៗសម្រាប់ប្រើប្រាស់នៅក្នុងសហគមន៍ មានកាំបិតថ្មប្រើសម្រាប់ចោះរន្ធ ទំពក់ថ្មសម្រាប់បេះផ្លែឈើ និងប៉ែលថ្ម ហើយនៅមានឧបករណ៍ប្រើប្រាស់សំខាន់ៗជាច្រើនទៀត។
គេ សម្គាល់លក្ខណៈពិសេសវប្បធម៌ឡុងសាន តាមរយៈការផលិតចានឆ្នាំងដីដោយប្រើជំនាញខ្ពស់ជាងសម័យកាលមុនៗ សិប្បករប្រើបច្ចេកទេសផលិតចានឆ្នាំងដោយឧបករណ៍បង្វិលបាន ចំនួនយ៉ាងច្រើន ថែមទាំងរក្សាបានទាំងគុណភាព និងបរិមាណ។ គេបានស្គាល់វប្បធម៌ឡុងសានដោយការផលិតចានឆ្នាំងពណ៌ខ្មៅ មានកម្រាស់ស្តើងប្រៀបបាននឹងសំបកស៊ុត និងផ្ទៃពាសដោយថ្នាំ ពណ៌រលើបរលោង។ សិប្បករបានផលិតសម្ភារៈប្រើប្រាស់មានដូចជា ចានគោម ផើង ក្រឡ កោដ្ឋ និងចានឆ្នាំងដាក់ម្ហូបអាហារ គេបានរកឃើញនៅតាមជ្រលងទន្លេយ៉ាងចឺ (Yangtze) និង ឆ្នេរសមុទ្រភាគអាគ្នេយ៍ប្រទេសចិន។ សព្វថ្ងៃនេះ សិប្បករនៅតែពេញនិយមផលិតចានឆ្នាំងដីលាបពណ៌ខ្មៅ ដែលគេគិតថា ជាការងារផ្នែកសិល្បៈ ហើយទទួលបានការចូលរួមអបអរ និងគាំទ្រពីមនុស្សយ៉ាងច្រើន។
ស្ថា បត្យកម្មមានដូចជា អាគារវេទិកាផ្ទាល់ដីមានរាងចតុកោណកែង ជាសំណង់ដែលគេរកឃើញថាបានសង់ឡើងនៅក្នុងសម័យឡុងសាន ឋិតក្នុងខេត្តសាងតុង។ វេទិកាផ្ទាល់ដីបានស្ថាបនាឡើងដោយបច្ចេកទេសម្យ៉ាងហៅថាបុកគ្រឹះបង្ហាប់ដី (Rammed earth) ហើយបច្ចេកទេសនេះបានបន្តដល់សង្គមមនុស្សសម័យរាជវង្សសាង (១៦០០-១១០០ឆ្នាំ មុន គ. ស.)។ នៅពេលថ្មីៗនេះ គេបានរកឃើញអាគារវេទិកាយ៉ាងហោចណាស់ចំនួន៧កន្លែង ក្នុងចំណោមអាគារវេទិកាទាំង១០កន្លែង មានទីតាំងនៅជិតៗគ្នា ឋិតក្នុងក្រុមតែមួយ ក្នុងខេត្តសាងតុង។
វប្ប ធម៌ឡុងសាន ក៏មានប្រពៃណីដ៏គួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍មួយចំនួនទៀត ពេលដែលមានពិធីបុណ្យខ្មោចរបស់សមាជិកដែលបានស្លាប់ គេត្រូវយកសពទៅបញ្ចុះនៅវាលស្មសាន ដែលគេបានកំណត់ទីតាំងដាច់ដោយឡែក ពីកន្លែងដែលអ្នកភូមិរស់នៅ ជាធម្មតាគេបញ្ចុះសពមនុស្សពេញវ័យម្នាក់ក្នុងរណ្ដៅរាងចតុកោណ កែង យូរៗម្ដងគេឃើញមានការបញ្ចុះសពពីរ ឬបីសពក្នុងរណ្ដៅតែមួយ។ ចំណែកកុមារដែលស្លាប់ គេបានអនុវត្តដូចនៅសម័យប៉ាន់ផ ដោយរៀបចំដាក់សពក្នុងកោដ្ឋរួចយកទៅកប់ដី។ ប្រជាជនបានបង្កើតក្បួនតម្រាសម្រាប់ទស្សន៍ទាយពីជោគវាសនា របស់ខ្លួនដោយផលិត ពីឆ្អឹងសត្វដូចជា ឆ្អឹងសត្វចៀម ជ្រូក ក្តាន់ និងគោ ដែលបានរកឃើញនៅក្នុងផ្នូរនៅសម័យនោះ។ ប្រជាជនមានជំនឿលើទំនៀមទម្លាប់នៃកាត់ប្រផ្នូល និងទស្សន៍ទាយ ដែលពួកគេគោរពជឿជាក់ និងមានប្រជាប្រិយខ្លាំងណាស់នៅសម័យនោះ។
ការអភិវឌ្ឍសង្គមមនុស្សនៅក្នុងសម័យឡុងសាន ស្ត្រីមានតួនាទីជាមេផ្ទះ ដោយទុក ពេលឲ្យបុរសៗមានឱកាសធ្វើស្រែចម្ការ និងធ្វើសិប្បកម្ម។ ការបង្កើតគ្រួសារ គេអនុញ្ញាតឲ្យមានប្រពន្ធឬប្តីតែមួយប៉ុណ្ណោះ (ច្បាប់ឯកពន្ធភាព) ស្រប ពេលនោះ គម្លាតរវាងអ្នកមាន និងអ្នកក្រ ក៏ចាប់ផ្ដើមកើតមានបន្តិចម្ដងៗនៅសម័យនោះដែរ។ ការរីកចម្រើនសង្គមមនុស្សបានធ្វើឲ្យកើតជាសង្គមនៅជាច្រើនតំបន់ វប្បធម៌នៅសម័យឡុងសានក៏មានតួនាទីដូចគ្នាទៅនឹងវប្បធម៌មួយ ចំនួនទៀត ដែលមានមុខងារផ្លាស់ប្តូរសេចក្តីត្រូវការដើម្បីបន្តការអភិវឌ្ឍ សង្គមមនុស្សជាបន្តបន្ទាប់មក។
នេះ គឺជាការបង្ហាញយ៉ាងច្បាស់ថា យុគថ្មរំលីងមានវប្បធម៌ចំណុះដ៏ល្បីល្បាញមួយគឺ វប្បធម៌ឡុងសាន ដែលរីកចម្រើនលើទឹកដីចិនមួយភាគធំ។ ប្រជាជនរស់នៅអំឡុងវប្បធម៌ឡុងសាន មានការទាក់ទងទៅនឹងការបង្កើតទីក្រុងជាច្រើនដូចជា ការធ្វើជញ្ជាំងកំពែង និងស្នាមភ្លោះជុំវិញក្រុងក៏កើតនៅសម័យនោះដែរ តំបន់ថាវសឺ (Taosi) ជា ជញ្ជាំងខ្ពស់ជាងគេសម្រាប់ការពារលំនៅឋាននៅសម័យឡុងសាន។ ការបង្កាត់ពូជស្រូវក៏កើតមាននៅសម័យនោះដែរ។ ការផលិតសម្លៀកបំពាក់តម្បាញសសៃសូត្រខ្នាតតូចក៏រីកចម្រើនសម័យនោះ និងការផ្សាំងដង្កូវនាង (Bombyx mori) និងចេះរបៀបចិញ្ចឹមដង្កូវនាង (កោសេយ្យវប្បកម្ម) លើកដំបូង។ ការរកឃើញភស្តុតាងផ្សេងៗទៀតនៅស្ថានីយបុរាណវិទ្យាបានបង្ហាញថា អ្នកស្រុកបានប្រើក្បួនទស្សន៍ទាយដោយចារលើឆ្អឹងលលាដ៍ក្បាលគោ (Heated cattle bones)។ ចំនួនប្រជាជននៅយុគថ្មរំលីងក្នុងប្រទេសចិនបានកើនឡើងយ៉ាងច្រើននៅ សម័យឡុងសាន។ រហូតមកដល់ចុងសម័យឡុងសាន ចំនួនប្រជាជនបានថយចុះយ៉ាងខ្លាំង ការអះអាងខាងលើនេះដោយសារការបាត់បង់នៃបរិមាណឆ្នាំងដីពណ៌ខ្មៅមានគុណភាពល្អ ដែលរកឃើញនៅកន្លែងបុណ្យបញ្ចុះសពតាមទំនៀមទម្លាប់បុរាណ៕
ប្រែសម្រួលដោយ៖ លី គីមហេង
ដោយ ៖ នគរវត្ត ថ្ងៃទី 30 មិថុនា 2011ម៉ោង 11:30:03
វប្បធម៌យ៉ាងសាវបានរីកចម្រើន នៅលើទឹកដីមួយភាគធំនៅក្នុងខេត្តហឺណាន (Henan) ខេត្តសាអានស៊ី (Shaanxi) ខេត្តសានស៊ី (Shanxi) ភាគខាងត្បូងខេត្តហឺប៉ី (Hebei) និងភាគខាងកើតខេត្តកាន់ស៊ូ (Gansu) តាមជ្រលងទន្លេលឿង រកឃើញដោយអ្នកប្រាជ្ញជនជាតិស៊ុយអែត លោកអេនដឺសុន ចូហានហ្គាណារ (Andersson JohanGunnar, 1874-1960) នៅឆ្នាំ១៩២១។ នេះគឺជាវប្បធម៌មួយ ដែលឋិតនៅចុងសម័យយុគថ្មរំលីង។ វប្បធម៌យ៉ាងសាវ មានអាយុកាលចាប់ពី៥,០០០ឆ្នាំ ទៅ ៣,០០០ឆ្នាំ មុន គ. ស. ឈ្មោះនេះបានក្លាយចេញមកពីឈ្មោះដំបូងដែលគេបានស្គាល់ថា បុរេស្ថាន យ៉ាងសាវ គឺភូមិយ៉ាងសាវ ស្ថិតក្នុងស្រុកយីនឆឺ (Yinchi) ខេត្តហឺណាន។ មានវប្បធម៌រាប់ពាន់បែបដែលរកឃើញនៅតំបន់យ៉ាងសាវ រួមទាំងតំបន់វប្បធម៌ប៉ាន់ផ នៅក្នុងស្រុកស៊ីអាន (Xi an) និងភូមិជាំងចាយ (Jiangzhai) នៅក្នុងស្រុកលីនថុង (Lintong) ខេត្តសានស៊ី។ ពេលដែល តំបន់វប្បធម៌យ៉ាងសាវមួយភាគធំឋិត ក្នុងខេត្តសានស៊ី ធ្វើឲ្យ គេពិចារណាថា តំបន់នេះ ជាមជ្ឈមណ្ឌលនៃវប្បធម៌ដ៏សម្បូរបែប។
នៅសម័យយ៉ាងសាវ ប្រជាជនតែងផ្លាស់ប្តូររបរចិញ្ចឹមជីវិត គេច្រើនធ្វើកសិកម្មដំណាំស្រូវមីយេ (Millet) ហើយ អ្នកភូមិមួយចំនួនទៀតក៏និយមដាំដំណាំផ្សេងៗដូចជា ស្រូវ ស្រូវសាលី ផ្លែកៅឡាក់ និងបន្លែប្រភេទមើម ស្ពៃក្ដោប ដំឡូងជ្វា និងបន្លែជាច្រើនមុខទៀត។ ប្រជាជនចិញ្ចឹមសត្វស្រុកដូចជា មាន់ ទា ជ្រូក ឆ្កែ ចៀម ពពែ និងគោក្របី។ អង្ករ គេចូលចិត្តដាំបបរសម្រាប់អាហារពេលព្រឹក និងកិនជាម្ស៉ៅធ្វើនំ ចំណែកអង្ករមីយេ សម្រាប់ធ្វើជាម្ស៉ៅលុញដាក់ស៊ុប។ ឯសាច់អាចពិសាបានពេលមានឱកាសពិសេសៗប៉ុណ្ណោះ។ ប៉ុន្តែអាហារប្រភេទេសាច់សត្វ គេបានមកពីការបរបាញ់ និងនេសាទ។ ពួកគេប្រើឧបករណ៍ធ្វើពីថ្ម ឬឆ្អឹងសត្វមានដូចជា កាំបិត ពូថៅ ញញួរ ប៉ែល ត្បាល់កិន ព្រួញ និងស្ន ដែលគេធ្វើរាងរៅតាមតម្រូវការ រួចសំលៀងវាយ៉ាងមុតស្រួច។ ប្រជាជនសម័យយ៉ាងសាវ ចេះចិញ្ចឹមដង្កូវនាងដើម្បីយកសូត្រត្បាញសម្លៀកបំពាក់ តាំងពីដើមសម័យម្ល៉េះ។
ការធ្វើកសិកម្មបែបធម្មជាតិនៅសម័យយ៉ាងសាវ បង្ហាញយ៉ាងច្បាស់ថា វិស័យ កសិកម្មនៅមាន កម្រិតទាប ព្រោះប្រជាជននិយម កាប់រះព្រៃ កូនឈើ រួចដុតឲ្យនៅសល់តែផេះដើម្បីយកជី ហើយនាំគ្នាកាយពង្រាយពេញដីស្រែ (Slash-and-burn) ការធ្វើរបៀបនេះគេហៅថា ធ្វើស្រូវចម្ការ បន្ទាប់ពីធ្វើមួយរដូវ ឬពីររដូវ គេប្តូរដីថ្មីទៀត។ ការធ្វើស្រូវចម្ការខុសពីការធ្វើស្រូវស្រែ (បែបប្រពលវប្បកម្ម) ដែលមានដីស្រែអចិន្ត្រៃយ៍ កសិកម្មបែប នេះ ជាបទពិសោធដែលគេយកមកសិក្សាស្រាវជ្រាវនៅសម័យបច្ចុប្បន្ន។
សម័យ យ៉ាងសាវ ទំហំផលិតកម្មសម្លៀកបំពាក់ត្បាញពីសូត្រដង្កូវនាងនៅមានកម្រិត តូចនៅឡើយ និងមានសម្លៀកបំពាក់ត្បាញពីក្រចៅផងដែរ។ បុរសស្លៀកពាក់ដោយបាំងតែកេរ្តិ៍ខ្មាស ហើយបួងសក់ចងកំប៉ោយ លើក្បាល ឯស្ត្រីស្លៀកពាក់ដោយក្រណាត់រុំជុំវិញខ្លួន វៀល ស្មាទាំងពីរ ឬស្លៀកកំណាត់សំពត់បាំងពីមុខ ដោយមូរជាយសំពត់នៅប្រលោះជើងទាំងពីរវាត់ទៅក្រោយខ្នង (ចងក្បិន)។ ស្ត្រីទូទៅចងសក់ជាផ្នួង ចំពោះស្ត្រីធូរធា ឬមានឋានៈមានលទ្ធភាពស្លៀកក្រណាត់ត្បាញពីសរសៃសូត។
ម្យ៉ាងវិញទៀត លំនៅឋានមួយចំនួនដែលបានសង់នៅពាក់កណ្ដាលសម័យយ៉ាងសាវ ដូចជា ភូមិជាំងជឺ (Jiangzhi) ដែល រកឃើញកប់ដី ហើយនៅមានសល់បាតគ្រឹះនៃសំណង់បាក់បែក គេអាចសន្និដ្ឋានបានថាជាកន្លែងរក្សាទុកគ្រាប់ធញ្ញជាតិនៅសល់លើស ពីតម្រូវការ។ លំនៅឋានភាគច្រើន សង់ឡើងដោយជី កគ្រឹះជុំវិញជារាងចតុកោណកែង ជម្រៅពីកន្លះម៉ែត្រទៅមួយម៉ែត្រ។ បន្ទាប់មកគេបុកបង្ហាប់ រួចរែងបន្ទះឈើសិរមាន់ (Wattle) ជាប្រដឹសនៅជើងគ្រឹះនោះ ហើយគេលាយកំបោរជាមួយដីភក់ចាក់ពីលើបន្ទះឈើរែងនោះ។ កម្រាលផ្ទាល់ដីត្រូវ គេ បុកបង្ហាប់យ៉ាងណែន បន្ទាប់មកគេយកបង្គោលឈើសេមាន់ខ្លីៗទៅដោតជុំវិញរណ្ដៅ ជាមួយនឹងឈើដែលគេរែងជាគ្រឹះភ្ជាប់គ្នា។ វាភ្ជាប់គ្នាដោយបាយអ លាយជាមួយដីភក់ និងគ្រោងសសរឈើមេដំបូល រាងជាកោណស្រួចចោតចុះមកក្រោម (សាជី) បង្គោលឈើធំជាគ្រឹះធ្វើឲ្យដំបូលរឹងមាំ និងមានប្រក់ស្បូវ ឬដើមស្រូវមីយេ។
គ្រឿង សង្ហារឹម និងសម្ភារៈផ្ទះបាយដូចជា ជើងក្រានដែលលិចកប់ក្រោមដីពាក់កណ្ដាល កៅអីអង្គុយនៅតាមបណ្ដោយជញ្ជាំង កំណាត់សំពត់ក្រាលលើគ្រែ ម្ហូបអាហារ និងវត្ថុប្រើប្រាស់ដាក់ព្យួរនៅនឹងជញ្ជាំង។ គេសង់ទ្រុងនៅខាងក្រៅផ្ទះសម្រាប់ចិញ្ចឹមសត្វពាហនៈដូចជា ជ្រូក គោ ក្របី។ អំពីសិល្បៈស្មូនចានឆ្នាំងដី មានរចនាជារូបមុខមនុស្ស ត្រី នៅលើចានគោម ឬផើង មានអាយុកាលប្រហែល ៥,០០០-៤,០០០ឆ្នាំ មុន គ. ស. ដែល គេរកឃើញនៅភូមិប៉ាន់ផ ស្ថិតនៅស្រុកសាអានស៊ី។ គេអាចសម្គាល់សម័យកាល យ៉ាងសាវ ទៅលើសិល្បៈស្មូនឆ្នាំងមានរចនាដោយគំនូរ ប្លែកៗ។ សិល្បករសម័យយ៉ាងសាវ មានភាពប៉ិនប្រសប់ខាងរចនាគំនូរចានឆ្នាំងមានពណ៌ស ក្រហម និងខ្មៅ ជារូបមុខមនុស្ស សត្វពាហនៈ និងគូរតាមទិដ្ឋភាពពិតៗ។ វប្បធម៌យ៉ាងសាវ មានលក្ខណៈខុសគ្នានឹងវប្បធម៌បន្ទាប់គឺ វប្បធម៌ឡុងសាន វប្បធម៌យ៉ាងសាវ មិនមានបច្ចេកទេសផលិតឆ្នាំងដោយប្រើ ឧបករណ៍បង្វិលដើម្បីផលិតចានឆ្នាំងនោះទេ។ ការជីកកកាយបន្តទៀត បានរកឃើញសពក្មេងៗ គេរៀបចំដាក់ក្នុងពាងក្រឡរួចយកទៅកប់។
នៅ ស្ថានីយបុរាណវិទ្យាដែលគេបានរកឃើញវត្ថុបុរាណសម័យវប្បធម៌ប៉ាន់ ផ នៅជិតស្រុកស៊ីអាន ធ្វើឲ្យអ្នកស្រាវជ្រាវអាចកត់សម្គាល់យ៉ាងច្បាស់ពីវប្បធម៌យ៉ាង សាវ តាមរយៈការរៀបចំលំនៅឋានជាកុលសម្ពន្ធដែលមានជីកគូទឹកប្រឡាយ ព័ទ្ធជុំវិញភូមិ។ មានលំនៅឋានបុរាណសំខាន់មួយទៀតដែលកប់ក្រោមដី គេឲ្យឈ្មោះថា ស្ថានីយបុរេជាំងចាយ (JiangZhai) ដែលគេបានជីករកឃើញមានរបងព័ទ្ធជុំវិញ ហើយក្រុមបុរាណវិទូបានរកឃើញលំនៅឋានដែលហ៊ុំព័ទ្ធទៅដោយស្នាមភ្លោះ ជារាងរង្វង់។ សរុបសេចក្តីមក វប្បធម៌ប៉ាន់ផ និងបុរេស្ថានជាំងចាយ ថែមទាំងបាននាំមកនូវទស្សនៈផ្សេងៗគ្នាអំពីការរចនាគំនូរនៅលើ ចានឆ្នាំងដី ដែលមានការបកស្រាយផ្សេងៗគ្នាជាច្រើន ឬជួនកាលអាចជាការរៀបចំដោយអ្នក និពន្ធអត្ថបទសញ្ជាតិចិនទៀតផង។ ទោះជាយ៉ាងណា ការសន្និដ្ឋានមួយចំនួនមិនទាន់មានលក្ខណៈគ្រប់ជ្រុងជ្រោយនៅឡើយ ៕
ប្រែសម្រួលដោយ៖ លី គីមហេង
នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រចិន យុគថ្មបំបែក គឺជាសម័យដែលកកើតដំបូងគេបង្អស់ វាបានចាប់កំណើតឡើងប្រហែលជា ៣,០០០,០០០ ឆ្នាំមុន គ.ស. ហើយបានបញ្ចប់នៅ ១០,០០០ ឆ្នាំមុន គ.ស. កន្លងមកហើយ។
ជីវភាព រស់នៅរបស់មនុស្សនៅសម័យនោះបានបង្កើតឲ្យមានព្រឹត្តិការណ៍ច្រើន តែប្រើប្រាស់ឧបករណ៍អំពីថ្មធម្មតាៗ (ថ្មគគ្រាត) ដូច្នេះនៅសម័យនោះគេដាក់ឈ្មោះថាយុគថ្មបំបែក។
ពាក្យ Paleolithic តាមភាសាក្រិចមកពីពាក្យ Paleo មានន័យថា “ចាស់” + Lithos មានន័យថា “ថ្ម” ដូច្នេះពាក្យថា Paleolithic មានន័យថា សម័យបុរាណសិលា ឬយុគថ្មបំបែក ជាបុរេប្រវត្តិដែលអ្នកប្រវត្តិវិទូ និងប្រជាជនបានស្គាល់យ៉ាងច្បាស់ថា ជាសម័យដំបូងបំផុតនៃការវិវឌ្ឍន៍ឧបករណ៍ប្រើប្រាស់អំពីថ្ម ហើយវាជាសម័យដែលគ្រប់ដណ្ដប់យ៉ាងធំធេងស្ទើរតែ៩០ភាគរយ លើប្រវត្តិបច្ចេកទេសរបស់មនុស្សប្រើប្រាស់ថ្ម។
យោងតាមទ្រឹស្តីមួយចំនួន ការចម្រើនជឿនលឿនរបស់មនុស្សជាតិចាប់ពីអំឡុងសម័យកាលនោះមក។ នៅជំនាន់សិលាបុរាណអាចចែកចេញទៅជាបីសម័យកាល បឋម-មជ្ឈិម-បច្ឆិម។ សម័យកាលទាំងបីនេះបានវិវឌ្ឍន៍ទៅតាមបដិវត្តន៍នៃបុព្វបុរសដែល កើតចេញមកពីស្វា អង់ត្រូប៉ូអ៊ីត។ ការចាប់ ផ្តើមលូតលាស់ និងការបន្តពូជស្វាមនុស្ស គឺចាប់ពីពូជពង្សស្វាមនុស្សដំបូងគេដែលមានឧត្តមគតិលូតលាស់ និងពូជពង្សស្វាមនុស្សដែលឆ្លាតវៃចុងក្រោយគេបង្អស់។
នៅដើមសម័យ មនុស្សរស់នៅជាក្រុមៗប្រកបរបរចិញ្ចឹមជីវិតបែបជាព្រានប្រមាញ់។ ដូចមានឧបករណ៍ប្រើប្រាស់ជាតឹកតាងស្រាប់ សម្ភារៈធ្វើអំពីថ្មគគ្រាតៗត្រូវបានប្រើប្រាស់យ៉ាងទូលំទូលា យ។ ភ្លើងប្រើដើម្បីទប់ភាពរងារ និងចម្អិនអាហារ។ មនុស្សនៅសម័យកណ្តាលមានភាពចម្រើនជឿនលឿនជាងមនុស្សដែលរស់នៅ សម័យបុរេប្រវត្តិ។ ប្រដាប់ប្រដាប្រើប្រាស់ត្រូវបានច្នៃប្រឌិតជាសណ្ឋានផ្សេងៗ និងប្រកបដោយភាពប៉ិនប្រសប់។
ការបង្ហាញពីរូបរាងរបស់មនុស្សនៅចុងសម័យបុរេភាគច្រើនមានសភាព ដូចគ្នាទៅនឹងមនុស្សសម័យទំនើបដែរ។ ពួកគេមានបុព្វបុរសពូជស្វាមនុស្សចុងក្រោយគេបង្អស់។ ឧបករណ៍ប្រើប្រាស់កាន់តែប្រសើរជាងមុន។ ការវាយដំ, ការខាត់ឲ្យរលោង, ការខួងស្វាន ត្រូវបានប្រើប្រាស់យ៉ាងទូលំទូលាយ។ ប្រដាប់ប្រដាប្រើប្រាស់មើលទៅដូចជាស្រដៀងៗគ្នា ហើយដែលបានឆ្លុះបញ្ចាំងពីគោលបំណងខុសគ្នាៗរបស់ពួកគេ។ ធ្នូ, ព្រួញ, ផ្លែលំពែងថ្ម, ដែកស្វាន, ដែកខៃ, ការឆ្លាក់ប្រដាប់ប្រដា និងសម្ភារៈផ្ទះបាយសម្រាប់ប្រើប្រាស់ប្រចាំថ្ងៃ ដែលធ្វើអំពីឆ្អឹងសត្វក៏កើតនៅសម័យនោះដែរ។ យ៉ាងហោចណាស់ក៏នៅមានការតុបតែងដែលបានច្នៃចេញពីថ្ម, ឆ្អឹងសត្វ, ធ្មេញសត្វ, សម្បកស៊ុតអូទ្រីសផងដែរ។ ក្នុងចំណោមវត្ថុប្រើប្រាស់ទាំងនោះក៏មានលម្អដោយការជ្រលក់ពណ៌ ផ្សេងៗ។ ចំពោះការរៀបចំអាពាហ៍ពិពាហ៍ អាស្រ័យដោយសារកុលសម្ព័ន្ធជាអ្នកចាប់ផ្តើមឡើង ហើយគ្មានបុគ្គលណាម្នាក់នៅក្នុងកុលសម្ព័ន្ធត្រូវបានអនុញ្ញាតឲ្យ រៀបការជាមួយមនុស្សនៅក្នុងកុលសម្ព័ន្ធផ្សេងទៀតឡើយ។
សព្វថ្ងៃនេះហ្វូស៊ីលមួយចំនួនរបស់មនុស្សបុរាណ និងវប្បធម៌វត្ថុបុរាណមួយចំនួនត្រូវបានគេរកឃើញ រួមមានប្រភេទមនុស្សរោមច្រើនមានសណ្ឋានជាមនុស្សស្វា ឋិតនៅឯតំបន់ ចូវ ខូវទាន (Zhoukoudian) ក្រុងប៉េកាំង។ គ្រប់ វត្ថុទាំងឡាយដែលបន្សល់ទុកតាំងពីយុគថ្មបំបែក គឺជាសម្បត្តិមហាសាលសម្រាប់ការស្រាវជ្រាវអំពីការវិវឌ្ឍន៍របស់ មនុស្ស និងវប្បធម៌ប្រទេសចិន គឺជាប្រទេសមួយនៃអណ្តូងអារ្យធម៌បុរាណ៕nokowat
ប្រែសម្រួលដោយ៖ លី គីមហេង
ដោយ ៖ នគរវត្ត ថ្ងៃទី 09 មិថុនា 2011ម៉ោង 09:02:22
យុគថ្មរំលីង ឬសម័យទំនើបសិលា គឺជាសម័យកាលមួយនៃការអភិវឌ្ឍបច្ចេកវិជ្ជារបស់មនុស្ស ដោយវាបានចាប់ផ្ដើមឡើងរវាង៩,៥០០ឆ្នាំ មុន គ.ស. នៅ មជ្ឈិមបូព៌ា ដែលគេបានស្គាល់ថាជាប្រពៃណីនៃយុគសម័យប្រើប្រាស់ថ្មចុងក្រោយប ង្អស់។ យុគថ្មរំលីង បានបន្តពីសម័យកាលចុងក្រោយនៃសម័យដុំទឹកកកធំៗ និងយុគថ្មបំបែក (Holocene Epipalaeolithic) ដែលមានអាយុកាលប្រហែល ១១,៧០០ឆ្នាំ មុន គ.ស. យោង តាមទីតាំងភូមិសាស្ត្រតំបន់នោះ អ្នកស្រាវជ្រាវរកឃើញថា វាចាប់ផ្ដើមជាមួយនឹងការរីកលូតលាស់កសិកម្ម ដែលបង្កើតឲ្យមាន “បដិវត្តយុគថ្មរំលីង” ហើយបានបញ្ចប់ទៅវិញ ពេលដែលលោហធាតុបានរកឃើញ និងយកមកប្រើប្រាស់ជាឧបករណ៍ជំនួសថ្ម ព្រមទាំងបានផ្សព្វផ្សាយយ៉ាងទូលំទូលាយនៅក្នុងសម័យទង់ដែង និងស្ពាន់ (Chalcolithic ឬ Bronze Age) ឬការអភិវឌ្ឍន៍ដោយផ្ទាល់ ទៅនឹងសម័យដែក។ យុគថ្មរំលីង មិនបានកំណត់កាលប្រវត្តិច្បាស់លាស់ទេ ប៉ុន្តែវាទាក់ទងទៅនឹងការប្រព្រឹត្តិ និងលក្ខណៈវប្បធម៌ រួមទាំងការបង្កាត់ពូជសត្វព្រៃ សត្វស្រុក និងការប្រើប្រាស់សត្វពាហនៈជាច្រើនទៀតផង។
ក្រោយមកមានការរកឃើញជាចុងក្រោយថា វប្បធម៌យុគថ្មរំលីងបានចាប់ផ្ដើមតាំងពី១០,៧០០ឆ្នាំ ទៅ ៩,៤០០ឆ្នាំ មុន គ.ស. តំបន់ តែល ហ្គារ៉ាម៉េល (Tell Qaramel) នៅភាគខាងជើងប្រទេសស៊ីរី ចម្ងាយ២៥គីឡូម៉ែត្រ ខាងជើងតំបន់ អាឡេប៉ូ (Aleppo)។ រហូតដល់ការរកឃើញភស្តុតាងទាំងនោះ បានសម្របទៅនឹងសហគមន៍បុរាណវិទ្យា ដូច្នេះការចាប់ផ្ដើមនៃវប្បធម៌សម័យថ្មីរំលីង ត្រូវបានគេពិនិត្យឃើញថា វាកើតនៅតំបន់ ឡឺវ៉ាន់ (Levant) (ក្រុង ជែរីកូ នៃតំបន់វ៉េសប៊ែង ឋិតក្នុងទឹកដីប្រទេសប៉ាឡេស្ទីនសព្វថ្ងៃ) ប្រហែលជា៩,៥០០ឆ្នាំ មុន គ.ស.។ វាមានការរីកចម្រើនដោយបន្តពីវប្បធម៌ ណាជូហ្វៀន (Natufian) នៃ សម័យកាលទឹកកកចុងក្រោយ នៅក្នុងតំបន់នោះ។ ប្រជាជនដែលបានទទួលនូវរបៀបគ្រប់គ្រងថ្មី បានប្រើប្រាស់គ្រាប់ធញ្ញជាតិព្រៃដើម្បីដាំដុះ ហើយក្រោយមកក៏បានវិវឌ្ឍន៍ទៅជារបរកសិកម្មយ៉ាងច្បាស់លាស់។ វប្បធម៌ ណាជូហ្វៀន នេះគេបានដាក់ឈ្មោះថា “ដើមសម័យយុគថ្មរំលីង” (Proto-Neolithic) ចាប់ពី១២,៥០០-៩,៥០០ឆ្នាំ មុន គ.ស. ឬប្រហែលជា ១២,០០០-៩,៥០០ឆ្នាំ មុន គ.ស.។
នៅពេលដែលវប្បធម៌ ណាជូហ្វៀន មាន ជំនាញច្បាស់លាស់លើការអភិវឌ្ឍន៍ធញ្ញជាតិព្រៃទៅជាអាហាររបស់ពួក គេ និងបានផ្លាស់ប្ដូរមធ្យោបាយជីវិតរបស់ពួកគេពីការអង្គុយទៅជា ក្រោកឈរឡើង បរិយាកាសបែបនេះ បានផ្លាស់ប្ដូរសង្គមនៅដើមសម័យ យ៉ាំងហ្គឺ ឌ្រីយ៉ាស (Younger Dryas) ដែលទំនងជាបានបង្គាប់ប្រជាជនធ្វើការអភិវឌ្ឍវិស័យកសិកម្មនៅរវាង ៩,៥០០-៩,០០០ឆ្នាំ មុន គ.ស. កសិកម្មប្រជាសហគមន៍បានងើបឡើងនៅក្នុងតំបន់ ឡឺវ៉ាន់ ហើយរីករាលដាលទៅដល់តំបន់អាស៊ីបន្តិចម្ដងៗ នៅអាហ្វ្រិកភាគខាងជើង និងខាងជើងខេត្ត មេសូប៉ូតាមីយ៉ា (Mesopotamia) “អាណាខេត្តចក្រភពរ៉ូម សម័យបុរាណ នៅ ភាគខាងជើងប្រទេសស៊ីរី និងខាងត្បូងប្រទេសទួគី”។ នៅដើមយុគសម័យថ្មរំលីង កសិកម្មត្រូវបានកំនត់កំហិតទៅតាមលំដាប់នៃរុក្ខជាតិ ទាំងរុក្ខជាតិព្រៃ និងរុក្ខជាតិស្រុក ដែលរួមមាន ស្រូវសាលី, ស្រូវមីយេ និង ស្រូវសាលីម្យ៉ាង (Spelt) ហើយថែមទាំងចិញ្ចឹមសត្វឆ្កែ, ចៀម និងពពែ។ នៅរវាង៨,០០០ឆ្នាំ មុន គ.ស. អ្នក ស្រុកបាននាំគ្នាចិញ្ចឹមសត្វពាហនៈ ដូចជា គោ ក្របី និងជ្រូកព្រៃ បន្សាំទៅជាសត្វស្រុក ក្រោយមកមានការរៀបចំឡើងឲ្យមានជារដូវ, ការគោរពទំនៀមទម្លាប់ជាអចិន្ត្រៃយ៍ ហើយក៏ឃើញមានប្រើប្រាស់ឆ្នាំងធ្វើអំពីដីផងដែរ។
ចំពោះ ការរីកចម្រើនអំពីរបៀបរបប និងវប្បធម៌ទាំងឡាយក្នុងយុគសម័យថ្មរំលីង ពុំមែនកើតមានដូចគ្នានៅគ្រប់ទីកន្លែងនោះទេ ដំបូងឡើយការធ្វើកសិកម្មសង្គមខ្លះនៅលោកខាងកើត ពុំប្រើឆ្នាំងដីទេ ដោយឡែក នៅចក្រភពអង់គ្លេស បានបន្សល់ទុកនូវភាពមិនច្បាស់អំពីវិសាលភាពនៃការដាំដុះដំណាំ ក្នុងស្រុកនៅដើមសម័យថ្មរំលីង ទោះបីជាមានការចាត់តាំងឲ្យមានប្រជាសហគមន៍ដាំដុះយ៉ាងជាក់លាក់ ក៏ដោយ។
ចំពោះតំបន់ផ្សេងៗនៃពិភពលោក ដូចជា ទ្វីបអាហ្វ្រិក, អាស៊ីខាងត្បូង និងអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ព្រឹត្តិការណ៍ជាឥស្សរភាពនៃការផ្សាំងសត្វព្រៃមកជាសត្វស្រុក, ដំណាំ ព្រៃជាដំណាំស្រុក បានដឹកនាំឲ្យពួកគេទទួលបានភាពជាម្ចាស់នៃដើមវប្បធម៌ថ្មរំលីង ដែលលូតលាស់ដល់កំពូលនៅតំបន់អឺរ៉ុប និងអាស៊ីនិរតី។ នៅដើមសម័យថ្មរំលីង សង្គមជប៉ុនបានប្រើប្រាស់ឆ្នាំងដី មុនការអភិវឌ្ឍវិស័យកសិកម្មទៅទៀត។
ភាព មិនដូចគ្នារវាងសង្គមយុគថ្មបំបែក មានពូជពង្សស្វាមនុស្សច្រើនប្រភេទផ្សេងៗគ្នា ប៉ុន្តែមានតែពូជស្វាមនុស្ស ហូម៉ូ សាព្យាង (Homo Sapiens) តែមួយប៉ុណ្ណោះដែលមានឧត្តមគតិខ្ពស់ អាចវិវឌ្ឍរហូតមកដល់សម័យថ្មរំលីង។ មនុស្ស ហូម៉ូ ផ្លរ៉េសស្យង់ស៊ីស (Homo Floresiensis) បានមានជីវិតរហូតមកដល់ចុងសម័យដែលថមថយនៃយុគថ្មរំលីងប្រហែលជា ១២,០០០ឆ្នាំ មុន គ.ស.។ ពាក្យថាយុគសម័យថ្មរំលីង បំបែកមកពីភាសាក្រិកថា neolithikos (neos + lithos), neos មានន័យថា “ថ្មី” + lithos មានន័យថា “ថ្ម” ដូច្នេះគេហៅថា “New stone age” យុគថ្មរំលីង ឬសម័យទំនើបសិលា។ យុគសម័យនេះ បានរកឃើញដោយលោក ចន ឡូបប៊ុក (John Lubbock) នៅឆ្នាំ១៨៦៥ ដូចដែលបានបង្ហាញក្នុងយុគសម័យប្រើប្រាស់ថ្មបីជំនាន់ជាភស្ដុតាងស្រាប់ “Three-age system”៕
ប្រែសម្រួលដោយ៖ លី គីមហេង
Powered by Blogger.